اگر ما امروز ناگهان تصمیم بگیریم و هزار زن و مرد شیرازی را به مریخ بفرستیم، به طوری که تمام امکانات لازم برای زندگی در مریخ برایشان فراهم باشد و هیچ ارتباطی با زمین نداشته باشند، به نظرتان با گذشت زمان چه اتفاقی برایشان خواهد افتاد؟ البته منظورم از این سوال، جنبه‌ی طنز آن نیست که بگویم مثلا شیرازی‌ها تنبل هستند و حال ندارند و فلان اتفاق برای آن‌ها خواهد افتاد. منظورم این است که اگر یک گروه از انسان‌ها را که با یکدیگر از نظر فرهنگی تقریبا مشابه هستند و احتمالا از لحاظ ژنتیکی نیز با یکدیگر شباهت‌هایی دارند را به یک نقطه‌ی دور افتاده بفرستیم و مدتی بعد بازگردیم، چه اتفاقی برای آن‌ها خواهد افتاد؟
شاید پیش از پاسخ به این پرسش، بهتر باشد که بین ویژگی‌های فرهنگی و ژنتیکی تفاوت قائل شویم. چرا که تغییرات این دو با مکانیزم‌های مختلفی رخ می‌دهد. تغییرات فرهنگی از طریق تبادل مِم‌ها یا همان خرده فرهنگ‌ها اتفاق می‌افتد و تغییرات ژنتیکی از طریق تبادل ژن‌ها رخ می‌دهد. شیرازی‌های مریخ چیزهای بسیار متفاوتی از شیرازی‌های زمین تجربه می‌کنند. احتمالا اگر بعد از صد سال برگردیم، آن‌ها تعدادی از واژه‌ها را از دست داده اند و تعدادی واژه‌ی جدید متناسب با محیط مریخ ساخته اند. مثلا اگر در مریخ برنج نروید، دیگر نوادگان شیرازی‌های مریخ نخواهند گفت که نرو، برنج خسوندم. شاید شرایط مریخ طوری باشد که آن‌ها برای زنده ماندن مجبور به تلاش بسیار زیادی شوند و اصطلاح “عامو ولوم کن” هم از سر زبانشان می‌افتد.
شاید بعد از هزار سال، فرهنگ آن‌ها آنقدر تغییر کند که دیگر کسی نتواند از مقایسه‌ی ویژگی‌های فرهنگی آن‌ها با یک شیرازی روی زمین، پی به هم‌ریشه بودن آن‌ها ببرد. البته احتمالا هزار سال برای تغییرات ژنتیکی زمان زیادی به حساب نیاید. اما اگر بعد از ده هزار سال یا صد هزار سال دوباره به آن‌ها سر بزنیم، از نظر ژنتیکی نیز تفاوت زیادی را بین شیرازی‌های زمین و شیرازی‌های مریخ خواهیم یافت. شاید رنگ پوست آن‌ها طی این مدت تغییر کرده باشد یا حتی قد و قواره‌ی آن‌ها به خاطر تفاوت جاذبه‌ی مریخ و زمین تغییر کرده باشد. البته برای دیدن این موضوع لازم نیست راه دوری برویم. اینهمه تفاوت‌های فرهنگی و ژنتیکی که بین انسان‌های مناطق مختلف کره‌ی زمین مشاهده می‌شود نیز به همین خاطر است.
شاید اگر اجداد ما انسان‌ها صد هزار سال قبل از آفریقا خارج نمی‌شدند، ما اکنون به لحاظ ظاهری و فرهنگی شبیه هم بودیم. اما می‌بینیم که اکنون اینطور نیست. ما حتی می‌بینیم که انسان‌های مناطق مختلف، ادیان و خدایان بسیار متفاوتی دارند و البته هرکدام هم فکر می‌کند که دین و خدای او، همان اصلی‌ست و بقیه اشتباه است. این تفاوت‌های فرهنگی و ژنتیکی را ما به شکلی شدیدتر در انسان‌هایی مانند بومیان آمریکا که مدت زیادی ایزوله بوده و از قسمت خشکی بزرگ زمین یا به اصطلاح قدیمی ربع مسکون دور بوده‌اند، می‌بینیم. دانشمندان با مشاهدات دیرینه شناسی و همچنین مطالعه‌ی تغییرات ژنتیکی، زمان پخش شدن انسان‌ها را پیدا کرده‌اند. نقشه‌ی فوق زمان و چگونگی پخش شدن انسان‌ها روی زمین را به خوبی نشان می‌دهد.
تصویر بالا: ما انسان‌ها ۱۰۰ هزار سال قبل از آفریقا خارج شده و وارد خاورمیانه شدیم. ۶۷ هزار سال قبل بود که به چین رسیدیم. بیش از ۴۰ هزار سال قبل در اروپا و استرالیا پا گذاشتیم. ۲۰ هزار سال قبل از شمال شرقی آسیا، به آمریکای شمالی وارد شدیم و ۱۳ هزار سال قبل نیز به آمریکای جنوبی پا گذاشتیم. اما همه‌ی ما فرزند‌ان آفریقا هستیم.
– اَبا اِباد