در کشور گرجستان یک روش خاص و سنتی برای تهیهی شراب وجود دارد که نام آن Qvevri است.
این روش شراب سازی در سال ۲۰۱۳ به عنوان بخشی از میراث جهانی UNESCO شناخته شد. قدمت استفاده از این روش به ۸۰۰۰ سال پیش باز میگردد. اصطلاح Qvevri یک کلمهی گرجی به معنای کوزهی بزرگ خاکی است. در واقع Qvevri یک ظرف سفالی تخم مرغی شکل است که برای ساخت، کهنه کردن (Aging) و نگهداری شراب از آن استفاده میشود. شراب کهنه و چندین و چندساله از دیرباز مورد توجه بوده است. تا جایی که بسیاری از اشعار ادبیات فارسی به آن اختصاص یافته است.
به عنوان مثال صائب تبریزی جایی در یکی از غزلیات خود این چنین سروده است: مده از دست در پیری شراب ارغوانی را/ شراب کهنه از دل میبرد یاد جوانی را دانش و تجربهی این روش شرابسازی همواره بین خانوادهها، همسایهها، دوستان و اقوام منتقل میشود. امروزه این مراسم غالبا بین مردم مناطق روستایی منطقهی قفقاز دیده میشود. کودکان نیز همواره در این مراسم حضور دارند تا از بزرگترها تمامی مراحل را یاد بگیرند و بدین شکل، این روش شراب سازی نسل به نسل و سینه به سینه منتقل میشود.
این فرآیند شراب سازی شامل فشردن انگور و سپس ریختن آب، پوست و هستهی انگور به همراه مخمر درون Qvevri مهر و موم شده (sealed) است. آنها سپس Qvevri را زیر خاک دفن میکنند و اجازه میدهند تا بین ۵ الی ۶ ماه، تخمیر (fermentation) صورت گیرد.
من در اینجا قصد ندارم به اتفاقی که در فرآیند تخمیر میافتد بپردازم. اما چرا گرجستانیها هیچگاه زمانی که درب Qvevri را باز میکنند، انتظار ندارند شراب درون آن تبخیر شده باشد؟
برای پاسخ به این سوال، باید بدانیم اگرچه همواره تعدادی مولکول مایع (آب و الکل) از درون مایع (از این پس بگوییم فاز مایع) فرار میکنند و وارد هوای درون ظرف (از این پس بگوییم فاز گاز) میشوند؛ اما از آنجایی که درب ظرف مهر و موم شده است، در مقابل همواره تعدادی مولکول آب نیز از فاز گاز، مجددا به فاز مایع باز میگردند. ما به این فرآیند رفتن مولکولها از فاز گاز به فاز مایع، میعان میگوییم. پس از مدتی، تعداد مولکولهایی که از فاز مایع وارد فاز گاز میشوند، با تعداد مولکولهایی که از فاز گاز وارد فاز مایع میشوند، برابر خواهد شد. در این حالت میگوییم که گاز و مایع با یکدیگر به حالت تعادل equilibrium رسیدهاند و اسم این تعادل را، تعادل بخار-مایع یا vapor-liquid equilibrium مینامیم. به همین خاطر، کسانی که با این روش شراب میسازند، هیچوقت انتظار ندارند که بعد از ۵ تا ۶، شراب درون ظرف ناپدید شده باشد.