یکی از معضلات جدی آموزش عالی در ایران طی سالیان اخیر، تاثیر مستقیم ایدئولوژی حاکم بر فضای آکادمیک بوده است. به گونه‌ای که استقلال علمی دانشگاه‌ها تا حد زیادی به حاشیه رفته است. این موضوع به شکل‌های مختلف مشاهده می‌شود.
از یک سو، روسای دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی بدون کمترین صلاحیتی، به صورت کاملا سفارشی و از بین وابستگان سیاسی انتخاب می‌شوند.
از سوی دیگر، یک نگاه ایدئولوژیک نیز بر روند جذب اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها حاکم است.
به گونه‌ای که طی چند سال گذشته، فارغ‌التحصیلان دوره‌ی دکتری دانشگاه‌های برتر، نه از بابت صلاحیت علمی، بلکه از بابت عدم پایبندی به ایدئولوژی حاکم، یا به کلی جذب نشده‌اند و یا جذب دانشگاه‌های سطح چندم شده‌اند. از طرف دیگر، تعداد دیگری، باز هم نه از بابت صلاحیت و شایستگی علمی، بلکه از بابت وفاداری ایدئولوژیک! جذب بهترین دانشگاه‌ها شده‌اند. بعضا شنیده‌ام که این اساتید سفارشی، حتی از این بابت به دیگرانی که از هر نظر از آن‌ها شایسته‌تر هستند، فخر می‌فروشند که این خود از عجایب این دوره است. البته چنین اقداماتی (منزوی کردن دانشمندان مهم و تاثیرگذار) نه از روی آگاهی و هوشیاری، بلکه از نادانی و بی‌خردی سرچشمه می‌گیرد.
گفته می‌شود زمانی که ماکس لودویگ پلانک Max Ludwig Planck، فیزیک‌دان معروف آلمانی برنده‌ی جایزه‌ی نوبل فیزیک و بنیانگذار نظریه‌ی کوانتوم، به همراه آلبرت اشپر Albert Speer، معمار ارشد آدولف هیتلر و وزیر تسلیحات رایش سوم، سعی داشتند هیتلر را متقاعد کنند که اخراج دانشمندان یهودی ممکن است به ضرر او تمام شود، هیتلر به شدت مخالفت کرده و گفت:
“سیاست‌های ملی ما لغو یا اصلاح نخواهد شد، حتی برای دانشمندان. اگر اخراج دانشمندان یهودی به معنای نابودی علم معاصر آلمان باشد، بنابراین ما به مدت چند سال بدون علم خواهیم بود”.
هیتلر بی‌خرد از بابت پایبندی به ایدئولوژی‌های خود، حتی حاضر بود که متحمل ضرر شود و دانشمندان یهودی خیلی زود از آلمان خارج شدند. آلبرت اشپر در جایی دیگر و در خاطرات پس از جنگ می‌گوید زمانی که هیتلر متوجه اهمیت و سودمندی علم برای رسیدن به اهدافش گردید، به شدت از نظر فکری تحت فشار قرار گرفت. در ایران نیز، تاثیرات این نگاه ایدئولوژیک به علم و دانش که اخیرا نیز شدت بیشتری به خود گرفته است، در آینده‌ای نه چندان دور نمایان خواهد شد. کما اینکه در چند سال گذشته نیز با موارد عجیبی که دستمایه‌ی تمسخر جامعه‌ی علمی جهانی شده، تاثیر خود را نشان داده است.
مطمئناً افتضاحاتی همچون ارسال یک میمون به فضا و بازگشت میمونی دیگر به زمین، ساخت دستگاه کرونایاب و موارد بسیاری از این دست، خروجی همین نگاه ایدئولوژیک به علم و دانش و جذب اساتید فاقد صلاحیت علمی اما وفادار به ایدئولوژی حاکم است.
تصویر: یک نئاندرتال در حال تفکر درباره‌ی یک بحث علمی