کموسنتز

ما خورشید را خیلی دوست داریم. نور خورشید برای ما نماد حیات و زندگی‌ست. گیاهان که اولین حلقه‌ی زنجیره‌ی غذایی هستند، به کمک انرژی ناشی از نور خورشید فرآیند فتوسنتز را انجام می‌دهند. ما تا مدت‌ها تصور می‌کردیم که جایی که چنین منبع انرژی مانند نور خورشید وجود نداشته باشد، زنجیره‌های غذایی نیز شکل نمی‌گیرد. فکر می‌کردیم تنها راه رسیدن از مواد معدنی به مواد آلی، فتوسنتز است. ما خودمان مستقیما نمی‌توانیم مواد معدنی موجود در خاک را مصرف کنیم. حیوانات هم نمی‌توانند چنین کاری کنند. فقط گیاهان هستند که می‌توانند که آن‌ها نیز به نور خورشید نیاز دارند.

پس در جایی مانند اعماق اقیانوس‌ها که نور خورشید به آنجا نمی‌رسد، نباید موجود زنده‌ای نیز یافت شود. یا اگر یافت می‌شود، احتمالا از باقیمانده‌ی موجوداتی که از لایه‌های بالاتر به قعر اقیانوس افتاده اند، تغذیه می‌کنند.

اما در سال ۱۹۷۷، یک تیم تحقیقاتی آمریکایی در اعماق اقیانوس، موضوع عجیبی را کشف کرد. آن‌ها در اعماق اقیانوس آرام، به دنبال تحقیق بر روی محل خروج گدازه‌های آتشفشانی از اعماق اقیانوس بودند. در عمق ۲۴ کیلومتری، تصاویری از این نقاط ثبت کردند. اما وقتی بعدا تصاویر را بررسی می‌کردند، همان چیز عجیب را دیدند، موجودات زنده‌ای مانند صدف. آن‌ها ابتدا به این تصاویر شک داشتند. چند روز بعد، سه دانشمند مجددا با زیردریایی دیگری، به همان نقطه برگشتند و دنیای جدیدی را آنجا یافتند: صدف‌های بزرگی که نزدیک ۳۰ سانتی متر طولشان بود، خرچنگ‌های سفید، کرم‌های لوله‌ای دراز و سفید با سرهای قرمز و یک اختاپوس بنفش.

اما چطور امکان داشت؟ اینجا که خبری از نور خورشید نبود.

این موجودات از چه موجود فتوسنتزکننده‌ای استفاده می‌کردند؟

مگر بدون نور خورشید هم می‌شود؟

ناگهان علم بیولوژی زیر و رو شد. اکوسیستمی پر جنب و جوش و غنی که به جای نور خورشید و فتوسنتز، به مواد شیمیایی متکی‌ست. آن‌ها دریافتند‌ که در این مناطق، میکروارگانیزم‌هایی وجود دارند که به جای نور خورشید، از مواد شیمیایی موجود در سنگ‌های دهانه‌های آتشفشانی استفاده می‌کنند. این فرآیند نامش کموسنتز (chemosynthesis) یعنی سنتز شیمیایی‌ست. موجودات دیگر در این نقاط، دیگر متکی به گیاهان و به نور خورشید نیستند، آن‌ها از همین میکروارگانیزم‌ها تغذیه می‌کنند. با کشف این فرآیند، سوال بزرگ‌تری ذهن دانشمندان را به خودش مشغول کرد.

اینکه آیا ممکن است در جایی مثل اعماق قمرهای مشتری یا اعماق قطب‌های مریخ، زیر آن اقیانوس‌های یخ، حیاتی با این شکل و مکانیزم یافت شود؟

اصلا شاید اشکالی از حیات وجود داشته باشد که ما هیچ تصوری از آن‌ها نداریم.

– اَبا اِباد