همبستگی دلالت بر علیت ندارد یا Correlation does not imply Causation. این عبارت بر نوعی از مغالطه دلالت دارد که فردی، بین دو امر کاملا بی‌ربط یا نسبتا بی‌ربط، یک ارتباط علت و معلولی برقرار می‌کند، آن هم صرفا به این دلیل که آن دو امر، در اکثر موارد با یکدیگر اتفاق افتاده است و یا روند مشابهی داشته است.
مثلا در منطقه‌ی ما یعنی نیشابور، بسیار گفته و شنیده می‌شود که هروقت در بهار رعد و برق (البته ما به رعد و برق می‌گوییم پایه) رخ دهد، قارچ‌ها سر در می‌آورند و بعد از آن بایستی به دشت و بیابان رفت و قارچ‌ها را جمع کرد.
اما چه ارتباطی بین رعد و برق و رشد قارچ‌ها وجود دارد؟
در واقع هیچ ارتباطی مستقیمی در این رابطه وجود ندارد. اصلا رعد و برق علت رشد سریع قارچ‌ها نیست. صرفا به این علت که هرگاه در بهار، رعد و برق رخ داده، باران هم آمده است و باران نیز رطوبت لازم برای رشد قارچ‌ها را فراهم کرده، یک همبستگی بین وقوع رعد و برق و رشد قارچ‌ها به وجود آمده است. اما همزمانی رعد و برق و رشد قارچ‌ها، نمی‌تواند نشانه‌ی این باشد که علت رشد قارچ‌ها، وقوع رعد و برق بوده است.
خیلی اوقات می‌بینید که تحلیل گران و فعالان بازار سرمایه نیز دچار این مغالطه می‌شوند. آن‌ها با دیدن اینکه عرضه‌ی فلان سهام همواره با رشد مثبت بازار سرمایه همراه بوده است، به این نتیجه می‌رسند که عرضه‌ی این سهام است که باعث رشد مثبت بازار شده است. یا مثلا در یک اقتصاد بیمار مثل ایران، همواره چنین استدلال می‌کنند که افزایش حداقل دستمزد، مستقیما باعث افزایش تورم می‌شود و علت تورم را، افزایش حداقل دستمزد معرفی می‌کنند.
اما غافل از اینکه اقتصاد بسیار پیچیده است و فقط از همین دو پارامتر تورم و حداقل دستمزد تشکیل نشده است. نمی‌توان با توجه به اینکه تورم و حداقل دستمزد هر دو در چند سال اخیر صعودی بوده اند، به این نتیجه رسید که افزایش حداقل دستمزد، علت و عامل افزایش تورم بوده است. ما این نوع مغالطه را در خرافات رایج بین مردم نیز می‌بینیم. مثلا می‌گویند چشم‌های فلانی شور است یا قدم فلانی بد است.
اما پشت این قضیه چه بوده است؟
صرفا چون چند باری فلانی حرفی زده و بعد از آن اتفاق بدی افتاده است، ذهن دیگران که شاهد این همزمانی و همبستگی بوده است، به این نتیجه رسیده است که حتما علت آن اتفاق بد، چشم شور این فرد بوده است. غافل از اینکه، چه آن فرد آن نظر را می‌داد یا نمی‌داد، آن اتفاق می‌افتاد. حتی خیلی از اوقات، افراد در چنین شرایطی و با دیدن آن فرد، دچار استرس و خطا می‌شوند و بعد اشتباه خودشان را گردن آن فرد بخت برگشته می‌اندازند. در این حالت، دوباره دچار این مغالطه می‌شوند و همبستگی را دال بر علیت می‌بینند.
– اَبا اِباد
تصویر: آیا هروقت خروس بخواند روز می‌شود یا هروقت روز شود خروس می‌خواند؟