خط رو‌ خط

وقتی که بچه‌ بودیم گاهگداری یک اتفاق خارق العاده رخ می‌داد که خیلی برای یک کودک جذاب بود. این زمانی که از آن صحبت می‌کنم وقتی بود که تلفن‌ها هنوز از این شماره‌گیرهای دایره‌ای داشت که صفرش را با کلید می‌شد قفل کرد. آن اتفاق هم این بود که گاه به گاه، تلفن‌ها خط رو خط می‌شد و ما می‌توانستیم صدای دو نفر دیگر که در حال مکالمه بودند را بشنویم، ولی آن‌ها نمی‌توانستند متوجه این موضوع شوند. در آن دنیای کودکی این پدیده آنقدر برای من‌ جذاب بود که می‌توانستم ساعت‌ها به مکالمه‌ی آن دو نفر گوش کنم.

حالا اگر آن دو نفر جلوی خودم صحبت می‌کردند، نمی‌توانستم ده دقیقه هم به حرف‌هایشان گوش بدهم. آنموقع در نیشابور هنوز خیلی از خانه‌ها تلفن نداشت و بعضا اتفاق می‌افتاد که آن کسی که تلفن ما با تماس او خط روی خط می‌شد، همسایه‌ای یا آشنایی از کار در بیاید. آنوقت دیگر جذابیت قضیه و شدت فضولی من دو‌ چندان میشد که ببینیم آن‌ها راجع به چه چیزی حرف می‌زنند. بعضی‌ها هم ادعا می‌کردند که تکنیک خط روی خط کردن را می‌دانند و می‌توانند وارد مکالمه‌ی هر دو‌نفری شوند.

آنموقع خیلی به این فکر می‌کردم که علت این پدیده چیست و چرا ما می‌توانیم وارد مکالمه‌ی دو ‌نفر دیگر شویم. اما بعدا با تغییراتی که مخابرات در خطوط تلفن ایجاد کرد، دیگر چنین اتفاقی نمی‌افتاد و من مدت‌ها بود که اصلا به این پدیده فکر نکرده بودم و حتی یادم هم نبود که قبلا در زمان کودکی‌ام چنین اتفاقی می‌افتاده است. تا اینکه چند وقت قبل زمانی که در یک سمینار علمی راجع به تصحیح خطای کوانتومی یا quantum error correction حضور داشتم، سخنران در مقدمه به این موضوع اشاره کرد که یکی از خطاهایی که در گذشته در ارتباطات کلاسیک اتفاق می‌افتاد، خط روی خط شدن تلفن بود و من ناخودآگاه خنده‌ام گرفت و بعد از پایان سخنرانی برای سخنران کمی از خاطرات کودکی‌ام راجع به خط رو خط شدن گفتم. برایم جالب بود که کودکان از کشورهای مختلف تجربیات و احساسات مشابهی به یک پدیده داشته اند. اما بگذریم و حالا که موضوعش پیش آمده،

ببینیم چرا در گذشته تماس‌های تلفنی خط رو خط می‌شد ولی اکنون نمی‌شود؟

قضیه از این قرار است که مکالمه‌ی ما پشت تلفن از طریق سیگنال‌های الکتریکی درون خط تلفن جابجا می‌شود. از طرفی ما می‌دانیم یک جریان الکتریکی متغیر در اطراف خود یک میدان الکترومغناطیسی ایجاد می‌کند. از طرف دیگر ما می‌دانیم که میدان الکترومغناطیسی نیز می‌تواند درون یک سیم دیگر، یک جریان الکتریکی ایجاد کند که به آن جریان القایی گفته می‌شود. حالا اتفاقی که می‌افتد این است که وقتی سیم دیگری از مجاورت آن میدان الکترومغناطیسی سیم اولی می‌گذرد، یک جریان القایی درون آن ایجاد می‌شود. یعنی بدون اینکه این سیم به آن سیم دیگر متصل شود، صرفا وقتی این دو سیم از نزدیکی هم می‌گذارد، یکی در دیگری یک جریان ایجاد می‌کند که فرکانس آن مشابه جریان در سیم اولی‌ست.

اما لزوما سیم دومی نیز نمی‌تواند‌ جریانی القایی در سیم اولی ایجاد کند. به همین خاطر نیز اغلب وقتی خط به خط می‌شد، آن دو طرف که‌ روی خط بودند، صدای شما را نمی‌شنیدند و اصلا نمی‌دانستند که کسی در حال گوش دادن به مکالمه‌ی آنهاست. به این پدیده تداخل الکترومغناطیسی می‌گویند. راه حل ساده‌ای که آن زمان مورد‌ استفاده قرار گرفت این بود‌ که در طراحی کابل‌ها یک لایه‌ای از رشته‌های‌ نازک فلزی در اطراف هسته‌ی کابل قرار دهند‌ که جلوی انتشار امواج الکترومغناطیسی را‌ می‌گرفت و ما دیگر شاهد خط روی خط شدن تلفن نبودیم.

– ابا اباد