راستش را بخواهید، ما تا همین اواخر نمیدانستیم که سیارهای خارج از منظومهی شمسی وجود دارد. ما تنها در سال ۱۹۹۲ مطمئن شدهایم که ستارههای دیگر نیز سیاراتی دارند. شاید برای شما عجیب به نظر برسد. این خیلی بدیهیست که همانطور که ستارهی ما یا همان خورشید، سیاراتی در اطراف خودش دارد، پس ستارههای دیگر نیز سیاراتی دارند که در اطراف آنها گردش میکنند. این کاملا بدیهیست و ما خودمان میدانستیم که حتما ستارههای دیگر نیز سیاراتی دارند. اما بر چه اساسی؟
ما وقتی از علم حرف میزنیم، باید به مهمترین تفاوت علم و دیگر روشهای شناختی توجه کنیم. علم نیاز به مشاهده دارد. اگر تا قبل از سال ۱۹۹۲، همهی دانشمندان جهان یک نامهای را امضا میکردند که ما مطمئنیم ستارههای دیگر نیز سیاراتی دارند، باز هم این ادعا قابل قبول نبود. چرا که ادعای ما مبتنی بر مشاهدهای نبود که آن را اثبات کند و تا زمانی که ادعایی با مشاهدهای همراه نباشد، ما نمیتوانیم اسمش را علم بگذاریم. پس اگر کسی روزی نزد شما آمد و از یک نظریهی بینظیر سخن گفت، ابتدا باید بپرسید که خب آیا آزمایش و مشاهدهای میتواند درستی نظریهی شما را نشان دهد؟
در همین لحظه که شما این متن را میخوانید، دهها نظریهی قوی فیزیکی مانند نظریهی ریسمان وجود دارد که از ریاضیات بینظیر و زیبایی پیروی میکند؛ اما چون هنوز مشاهداتی ندارد، کسی آنها را به عنوان علم نمیپذیرد.
اما یک سوال، چرا ما تا پیش از ۱۹۹۲ نتوانسته بودیم سیارات اطراف دیگر ستارهها را مشاهده کنیم؟ جوابش خیلی راحت است، سیارات از خود نوری متصاعد نمیکنند.
وقتی که ما با تلسکوپهایمان روی ستارهای حتی نزدیکترین ستارهها تمرکز میکنیم، نور زیاد ستاره اجازه نمیدهد که جسم کوچک فاقد نوری مانند یک سیاره مشاهده شود. پس فضای اطراف ستارهها تا این زمان برای ما یک فضای تاریک و کور بود. اما در سال ۱۹۹۲ ما برای اولین بار موفق شدهایم، نشانههای محکم و دقیقی از وجود سیارات در خارج از منظومهی شمسی را بیابیم. البته این نخستین سیارات، در اطراف یک ستارهی نوترونی کشف شدند. ما در کیهان گونهای از ستارههای نوترونی را میشناسیم که به صورت منظم، پالسهایی از فرکانشهای رادیویی خاصی از خود منتشر میکنند. ما به این نوع ستارهها تپ اختر میگوییم. تپ اختر شبیه یک نوازندهی درام عمل میکند و امواج آن با فرکانس بسیار دقیقی به ما میرسد. اگر این امواج کمی زودتر یا دیرتر به ما برسد، ما میفهمیم که یک چیزی جلوی امواج رادیویی تپ اختر را گرفته است.
در سال ۱۹۹۲ وقتی که دو اخترشناسان لهستانی در حال بررسی امواج دریافتی از یک تپ اختر به فاصلهی ۲۳۰۰ سال نوری بودند، متوجه موضوع جالبی شدند. اینکه پالسهای این تپ اختر همواره در بازههای زمانی ۰/۰۰۶۲۱۹ ثانیه دریافت میشد. اما گاهی نیز این پالسها قطع میشد. این موضوع آنها را کنجکاو کرد که به تحقیقاتشان ادامه دهند. آنها بعد از مدتی متوجه شدند که خاموش شدن این پالسها نیز در بازههای زمانی مشخص و دقیقی رخ میدهد. آنها به این نتیجه رسیدند که دو سیاره در اطراف این تپ اختر وجود دارد که بر ارسال پالسهای رادیویی از تپ اختر تاثیر میگذارد. یکی از این دو سیاره هر ۶۷ روز و دیگری هر ۹۸ روز یک بار به دور این تپ اختر میچرخیدند و هر بار که از فضای بین ما و آن ستاره عبور میکردند، مدت خیلی کوتاهی بر پالسهای دریافتی توسط ما اثر میگذاشتند.
اینطور بود که اولین بار وجود سیارات خارج از منظومهی شمسی اثبات شد.
– اَبا اِباد