به نظر شما، چه معیاری بهتر می‌تواند توسعه یافتگی مردم یک کشور را نشان دهد؟
آیا معیار توسعه یافتگی تنها اقتصاد است و کشوری که درآمد مردم در آن بیشتر است، توسعه یافتگی نیز در آن بیشتر است؟
آیا عامل تعیین کننده در استاندارد زندگی انسان‌ها تنها محدود به اقتصاد است؟
تاکنون شاخص‌های گوناگونی برای مقایسه‌‌ی میزان توسعه‌ی انسانی در جوامع مختلف ارائه شده است. ما با بررسی این شاخص‌ها می‌توانیم به درک نسبتا درستی از توسعه یافتگی جوامع مختلف دست پیدا کنیم و همچنین وضعیت توسعه‌ی انسانی یک کشور در گذر زمان را دریابیم. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها، شاخص توسعه‌ی انسانی یا Human Development Index یا به اختصار HDI است که هر ساله توسط بخش برنامه‌ی توسعه‌ی سازمان ملل متحد (UNDP)، منتشر می‌شود.
شاخص توسعه‌ی انسانی بر این ایده استوار است که توسعه‌ی انسانی بدین معناست که اولا انسان‌ها عمر طولانی و زندگی سالمی داشته باشند، دوم اینکه آگاهی و دانش داشته باشند و سوم اینکه زندگی آن‌ها، دارای استانداردهای مناسب باشد.
اما کمّی سازی هریک از این سه، خود توسط شاخص‌های دیگری، صورت می‌گیرد. مثلا عدد مربوط به عمر طولانی و زندگی سالم، به کمک میزان امید به زندگی در بدو تولد، اندازه گیری می‌شود. بدین معنا که ببینیم میانگین سن مرگ و میر، در این کشور هم اکنون و در بدون تولد نوزادی که امسال متولد شده چند سال است. اما در این شاخص، آگاهی و دانش نیز اندازه گیری می‌شود.
معیار آگاهی و دانش، از طریق تعداد سال‌هایی که یک کودک احتمالا به مدرسه خواهد رفت و همچنین تعداد سال‌هایی که افراد بالغ بالای ۲۵ سال، به طور میانگین، آموزش‌های رسمی (در مدرسه و دانشگاه) دریافت کرده اند، محاسبه می‌گردد. معیار سوم در این شاخص، مستقیما به درآمد افراد وابسته است. اینکه به طور میانگین، درآمد هر فرد در آن کشور چقدر بوده است.
در نهایت هر سال یک مقدار ماکزیمم و یک مقدار مینیمم برای هر یک از این معیارها تعیین می‌شود و هریک از این معیارها، در بازه‌ی صفر تا یک، محاسبه می‌گردد. کشوری که مقدار HDI آن به عدد یک نزدیک‌تر باشد، از نظر انسانی توسعه یافته تر و کشوری که مقدار HDI آن به صفر نزدیک‌تر باشد، توسعه نیافته تر است.
این شاخص از سال ۱۹۹۰ بدین سو، هر ساله برای همه‌ی کشورها محاسبه می‌شود و نقشه‌ی زیر، شاخص توسعه‌ی انسانی را برای تمام کشورها نشان می‌دهد. پس وقتی ما از نظر شاخص توسعه‌ی انسانی نگاه کنیم، داشتن درآمد بالا و اقتصاد قدرتمند، هرچند که لازم است، اما کافی نیست. طبق این شاخص، توسعه‌ی انسانی دارای سه ضلع سلامتی، آموزش و اقتصاد می‌باشد که بایستی در هر مدل توسعه‌ای در نظر گرفته شود.
تصویر بالا: نقشه‌ی شاخص توسعه‌ی انسانی جهان مربوط به سال ۲۰۲۴. در این نقشه، رنگ‌های سبز پررنگ، سبز کمرنگ، نارنجی و قرمز، به ترتیب شاخص توسعه‌ی انسانی خیلی بالا، بالا، متوسط و پایین را نشان می‌دهد.
– اَبا اِباد