دوستان گرامی و همراهان عزیز، از بابت مرگ دلخراش دختر هموطنم، #مهسا_امینی قسمت جدید “سری نوبلیست‌های فیزیک با اَباعِباد” در این هفته منتشر نخواهد شد. اما بد نیست به این مناسبت، به داستان زندگی یکی از دانشمندان معاصر که توسط یکی از رژیم‌های تمامیت‌‌خواه (totalitarian regimes) کشته شد بپردازیم.
نیکولای ایوانوویچ واویلوف (Nikolai Vavilov) ژنتیکدان و گیاه‌شناس برجسته‌ی اتحاد جماهیر شوروی بود.
واویلوف بیشتر، از بابت مطالعات گسترده‌اش بر روی مراکز منشا گیاهان کِشتی (cultivated plants) شناخته شده است. او حدود ۴۰۰ انستیتوی تحقیقاتی در شوروی سابق تاسیس کرد. بین سال‌های ۱۹۱۶ تا ۱۹۳۳ به بسیاری نقاط جهان از جمله ایران، افغانستان، اتیوپی، چین، آمریکای مرکزی و جنوبی سفر کرد و مجموعه‌ی عظیمی از گیاهان را جمع آوری نمود. او نمونه‌هایی از ۵۰ هزار نوع گیاه وحشی و ۳۱ هزار نمونه غلات را برای مطالعه و پرورش به اتحاد جماهیر شوروی برد و بزرگترین بانک دانه‌های گیاهی جهان را در لنینگراد تاسیس کرد.
واویلوف به منظور حفظ امنیت غذایی شوروی سابق و جهان، زندگی خود را وقف مطالعه و اصلاح گندم، ذرت و سایر غلات کرد. از او همواره به خاطر تحقیقات گسترده‌اش به عنوان یکی از بزرگترین، موثرترین و مهم‌ترین دانشمندان این حوزه یاد می‌شود. با این وجود، رهبر وقت شوروی سابق، ژوزف استالین، تحت تاثیر حرف‌های تروفیم لیسنکو (Trofim Lysenko) دیگر گیاه‌شناس اهل شوروی سابق، که مخالف ژنتیک مَندِلی و منتقد شدید واویلوف بود، قرار گرفت. مقامات اتحاد جماهیر شوروی مشکوک بودند که واویلف در تلاش است تا کشاورزی شوروی را با علم بد (منظور ژنتیک مندلی) خراب کند. در نتیجه‌ی این اتهامات نادرست، واویلوف در آگوست ۱۹۴۰ دستگیر و محکوم به مرگ شد.
حکمی که بعدا به ۲۰ سال زندان تقلیل یافت. اما واویلوف نهایتا در سال ۱۹۴۳ به خاطر شرایط بسیار بد زندان و سوءتغذیه، در اثر التهاب ریه و ضعف عمومی درگذشت. هرچند که در مدارک پزشکی، علت مرگ تنها ایست قلبی ذکر شده بود. با مرگ استالین در سال ۱۹۵۳ و آغاز فرآیند استالین زدایی (De-Stalinization) در شوروی سابق، در دادگاهی در سال ۱۹۵۵، واویلوف بی‌گناه شناخته شد. تا سال ۱۹۶۰، رفته رفته شهرت واویلوف بازسازی گردید و او به عنوان قهرمان علم شوروی شناخته شد. انستیتوی بزرگ صنایع گیاهی روسیه، به انستیتو صنایع گیاهی واویلوف تغییر نام داد. نام او بر یکی از دهانه‌های ماه، تحت عنوان Crater Vavilov گذاشته شد.