مولکول ها بو دارند

پدیده های شیمیایی و زیستی معمولا نه در سطح اتمی و زیراتمی، بلکه در سطح مولکولی اتفاق می‌افتند.

یکی از پدیده‌های زیستی که ما با آن بسیار سر و کار داریم و از آن بهره‌ی زیادی می‌بریم، حس بویایی‌ست. زمانی که ما بوی یک عطر را استشمام می‌کنیم، در واقع در حال بوییدن مولکول‌های مربوط به آن عطر هستیم. از آنجایی که عطرها دارای مولکول‌های فرّاری هستند، این مولکول‌ها در هوا پخش می‌شوند و سپس وارد بینی ما می‌شوند. اگر مولکول‌های آن ماده به اندازه‌ی کافی فرّار نباشند، در هوا پخش نمی‌شوند و به بینی ما نیز نمی‌رسند. به همین خاطر ما هیچوقت بوی گچ‌های خانه‌مان یا بوی وسایل پلیمری مثل تلفن همراهمان را احساس نمی‌کنیم.

اما زمانی که این مولکول‌های فرّار از چیزی مثل عطر به بینی ما می‌رسند چه اتفاقی می‌افتد؟

وقتی این مولکول‌ها وارد فضای بینی می‌شوند، در قسمت بالای بینی به قسمت کوچکی به نام شکاف بویایی (olfactory cleft) می‌رسند. در این قسمت این مولکول‌ها بایستی از یک لایه‌ی مخاطی عبور کنند که به این لایه اپیتلیوم بویایی گفته می‌شود. از آنجایی که این مولکول‌ها بایستی از این لایه‌ی مخاطی عبور کنند، نبایستی خیلی زیاد در این لایه حل شوند. به همین خاطر مولکول‌های بو بایستی کمی آبگریز باشند تا بتوانند از این سد نیز عبور کنند. مولکول‌های بو پس از عبور از لایه‌ی مخاطی به گیرنده‌های عصبی مربوط به بویایی می‌رسند. هر گیرنده‌ی بویایی به نوع خاصی از مولکول‌ها متصل می‌شود. یک نوع مولکول ممکن است به چندین نوع گیرنده‌ی بویایی متصل شود و به این شکل، با ترکیبی از گیرنده‌های بویایی، ما قادر هستیم بسیاری از بوهای جدید را نیز احساس کنیم.

جالب است بدانید که ما دوازده میلیون سلول گیرنده‌ی بویایی داریم که به کمک آن قادریم بیش از ده هزار بوی مختلف را تشخیص دهیم. این در حالی‌ست که سگ‌ها معمولا بین صد تا دویست میلیون گیرنده‌ی بویایی دارند و در بعضی از نژادهای خاص، این عدد به سیصد میلیون نیز می‌رسد که به آن‌ها این امکان را می‌دهد که تا ۴۰۰۰۰ بوی مختلف را تشخیص دهند. اما با اتصال یک مولکول بو به یک گیرنده‌ی بویایی، یک سیگنال ایجاد می‌شود. این شبیه فشار دادن کلاویه های پیانو (کلیدهای پیانو) و ایجاد نُت‌های موسیقی‌ست. این سیگنال‌ها سپس به پیاز بویایی ارسال شده و در آنجا پس از پردازش، به قسمت‌های مختلف مغز ارسال می‌شود. جالب‌تر آنکه قسمت‌هایی از مغز که با احساسات و حافظه‌ی انسان مرتبط هستند نیز تحت تاثیر این سیگنال‌ها قرار می‌گیرند و به همین خاطر، بوها از نظر علمی، واقعا روی خاطرات و احساسات ما تاثیرگذار هستند و به همین علت است که از دست دادن بویایی می‌تواند تاثیر زیادی روی سلامت روان ما داشته باشد.

– اَبا اِباد