تمام سیارات منظومهی شمسی، علاوه بر چرخش به دور خورشید، حول محور خود نیز میچرخند. حتی خورشید هم حول محور خودش میچرخد، اما بسیار آهستهتر. برای خورشید حدودا یک ماه طول میکشد تا یک بار به دور خودش بچرخد. تقریبا تمامی ستارگان و سیاراتی که ما میشناسیم نیز حول محور خودشان میچرخند و تنها تعداد معدودی هستند که حول خودشان نمیچرخند. این چرخش حول محور، برای ما شب و روز را ایجاد کرده است و سرعت چرخش آن، طول شب و روز را نشان میدهد.
در همین لحظه که شما روی زمین نشستهاید، به خاطر چرخش زمین حول محورش، با سرعت حدود ۱۶۰۰ کیلومتر بر ساعت (البته در نقاط غیر از استوا این سرعت کمتر است) در حال حرکت هستید. خب این سرعت بسیار زیادیست. شما زمانی که سوار بر یک هواپیمای مسافربری میشوید، نهایتا با سرعت ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت پرواز میکنید و این سرعت، نصف سرعت چرخش زمین به دور خودش است. اما یک سوال به ذهن انسان خطور میکند اینکه اصلا چرا باید سیارات و ستارگان بچرخند.
چرا بندرت میتوان این اجرام را بدون چرخش و در حالت ساکن یافت؟
خب اینکه مثلا سیارات منظورمهی شمسی در اثر گرانش، به دور خورشید بچرخند، یک چیز منطقیست. شبیه اینکه شخص ورزشکاری در مسابقات پرتاب وزنه، وزنه را گرفته و دور سرش میچرخاند و وزنه نیز به دور او میچرخد، گرانش نیز چنین کاری با سیارات میکند.
اما چرا باید همهی این سیارات، به دور خودشان بچرخند؟
نمیشد فقط به دور خورشید بچرخند و همواره یک طرفشان به سمت خورشید بود؟
از طرف دیگر، چرا بعد از گذشت این مدت زیاد از پیدایش این سیارات، اینها هنوز از حرکت باز نایستاده اند و هنوز هم دور خود میچرخند؟
بالاخره شما یک فرفره را هم که میچرخانید، بعد از مدتی فرفره از چرخش باز میایستد.
در مورد سوال اول، ما بایستی به زمان پیدایش این سیارات یعنی تصویر زیر (نقطهی کوچک سمتراست تصویر) برگردیم. این سیارات و ستارگان در ابتدا همگی توده های گاز و غبار بوده اند. در نقاطی از فضا، مقدار این تودهها بیشتر بوده است و اینها همدیگر را در اثر گرانش جذب کرده اند و رفته رفته این اجرام کروی را ایجاد نموده اند. اما قبل از اینکه این کرهها تشکیل شود، آن تودههای گاز و غبار در اثر نیروی گرانش، حول مرکز جرمشان میچرخیدهاند، دقیقا به همان دلیلی که سیارات به دور خورشید میچرخند یا آن وزنه به دور ورزشکار میچرخد یا همان دلیلی که کهکشان به دور خودش میچرخد. این تودههای گاز و غبار در نهایت این کره را ساخته اند، اما چون آنها میچرخیده اند، این کرهای که ساخته شده نیز به همان چرخش ادامه میدهد. اینکه چرا این سیارات مانند فرفره از حرکت بازنایستادند، به نبود مقاومت و اصطکاک باز میگردد. این سیارات در فضا معلق هستند و مقاومتی مانند اصطکاک هوا در مقابل خود نمیبینند که مانند فرفره انرژی خود را از دست بدهند و روزی از چرخش متوقف شوند. پس این چرخش کرات، ادامهی چرخش همان ابرهای اولیهی سازندهی آنهاست.
– اَبا اِباد