حتما تاکنون بارها در مورد حادثه‌ی چرنوبیل شنیده اید. این حادثه در ۲۶ آپریل ۱۹۸۶ در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل واقع در شمال اوکراین رخ داد. در این حادثه، ۳۰ نفر مستقیما در اثر مسمومیت پرتوی کشته شدند و بعدا، ۶۰ نفر دیگر در اثر سرطان‌های ناشی از قرارگیری در معرض پرتوها جان باختند. البته این آماری‌ست که منابع رسمی اعلام کردند. طبق برآوردهای سازمان ملل، این حادثه در مجموع منجر به کشته شدن حدود ۴۰۰۰ هزار نفر شده است. همچنین برآوردها نشان داد که در کل اروپا تا ۶۰ هزار نفر دچار انواع بیماری‌های ناشی از قرار گیری در معرض این پرتوها شده اند.
اما علت مسمومیت پرتویی در اثر قرار گیری در معرض این تابش‌ها چیست؟
در واقع پرتوها اساسا از طریق یونیزه کردن به بافت زنده آسیب می‌رسانند. وقتی این پرتوهای پرانرژی با اتم‌ها برخورد می‌کنند، الکترون‌های اتم‌ها را به بیرون پرتاب می‌کنند و اتم‌ها بدین صورت به یون تبدیل می‌شوند. یک یون برخلاف اتم، بسیار واکنش پذیر است، چرا که به دنبال جذب الکترون از اتم‌های دیگر است تا مجددا، به یک اتم پایدار تبدیل گردد. تشکیل یون‌ها ممکن است باعث شکستن مولکول‌ها یا تغییر ساختار آن‌ها شود. مولکول تغییر یافته یا نمی‌تواند عملکرد قبلی را از خود نشان دهد و یا یک اثر مخرب ایجاد می‌نماید. یک سلول زنده را در نظر بگیرید که درون آن، انواع پروتئین‌ها تولید می‌شود که برای حیات خود سلول نیز ضروری است. حال تصور کنید که این سلول در معرض یک پرتوی شدید قرار گیرد و ساختار پروتئین‌های آن تغییر کند. اگر سلول نتواند این پروتئین‌ها را جایگزین کنید، سلول خواهد مُرد.
حال تصور کنید در این سلول، به جای اینکه به مولکول پروتئین آسیب وارد شود، مولکول دی ان ای (DNA) آسیب ببیند.
حال دیگر رونویسی این دی ان ای، منجر به تولید همان پروتئین نمی‌شود. در بهترین حالت این سلول به زودی می‌میرد و بدن سلول دیگری تولید کرده و جایگزین آن می‌کند. اما ممکن است این سلول به همان شکل و با دی ان ای که حال دارای مشکل است، زنده بماند و این سلول معیوب، آنقدر تقسیم شود تا تعداد زیادی سلول معیوب ایجاد کند و عملکرد یک اندام را مختل کند. بنابراین، دُز بالای پرتوهای پرانرژی، می‌تواند منجر به سرطان (یا تقسیم سریع و کنترل نشده‌ی سلول‌ها) گردد. البته میزان آسیب این پرتوها، بستگی به دُز آن‌ها دارد. در کاربردهای پزشکی پرتوها مثل استفاده از پرتوهای ایکس، یک تعادل بین میزان فایده‌ی درمانی و همچنین میزان آسیب وارده وجود دارد. کمی آسیب در مقابل درمان یک بیماری خطرناک‌تر.
– اَبا اِباد