به نظر من، آمار (statistics) برای همه‌ی انسان‌ها از نان شب واجب‌تر است. بسیاری از خطاهای شناختی ما به خاطر بی‌اطلاعی از آمار رخ می‌دهد. اجازه دهید یک مثال را بررسی کنیم. مثلا کسی از شما می‌پرسد که حدس بزنید چند درصد ایرانیان اینستاگرام ندارند؟
خب اگر بدون سرچ کردن بخواهید به این سوال پاسخ دهید، سریعا به دور و بر خودتان نگاه می‌کنید. احتمالا تنها کسانی که دور و بر شما اینستاگرام ندارند، کودکان با سن کمتر از ده سال و همچنین افراد مسن با سن بیشتر از هشتاد سال هستند. احتمالا بعضی از شما دوستان، حتی افرادی با این سنین را بشناسید که آن‌ها نیز اینستاگرام دارند. شاید از یکی دو نفر دور و برتان هم این سوال را بپرسید و در نهایت به این نتیجه برسید که حداکثر بیست درصد افراد در ایران اینستاگرام ندارند.
اما باید بگویم شما دچار یک خطا شده اید و نمونه‌ی شما یعنی افرادی که مستقیما می‌شناسید، به اندازه‌ی کافی بزرگ نبوده است که نماینده‌ی کل جمعیت ایرانیان باشد. آمارها نشان می‌دهد که تعداد کاربران اینستاگرام در ایران و در سال ۲۰۲۱ که هنوز فیلتر قوی روی اینستاگرام اعمال نشده بود، حدود ۴۷ میلیون نفر بوده است. با توجه به اینکه جمعیت ایران در این سال، ۸۸ میلیون نفر بوده، این آمار نشان می‌دهد در این سال تنها ۵۳ درصد ایرانیان کاربر اینستاگرام بوده‌اند. یعنی تقریبا از هر دو نفر، یک نفر اینستاگرام نداشته است.
حتی می‌توان این رقم را بیشتر مثلا دو نفر در سه نفر برآورد کرد. چرا که در ایران بسیاری از افراد، دو یا سه اکانت اینستاگرام دارند و مشخص نیست این مساله در این آمار لحاظ شده است یا نه.
اما این مساله چطور قابل حل است؟
سه سال قبل هرکسی را که ما می‌شناختیم اینستاگرام داشت! آیا شما اهالی یک روستای دور افتاده در دل کویر را در نمونه‌ی خودتان لحاظ کرده اید؟
آیا کسانی که به خاطر زمانشان سعی میکنند از شبکه‌های اجتماعی فاصله بگیرند را لحاظ کرده اید؟
کسانی که به لحاظ مشکلات مالی، توانایی خرید گوشی هوشمند را نداشته اند، چطور؟
و هزاران گروه دیگر که احتمالا شما هیچگاه آن‌ها را از نزدیک ندیده‌اید.
ما در پاسخ به این سوال، در یک تله‌ی آماری افتادیم. اگر همین سوال را به صورت نظرسنجی برگزار کنید و از افرادی بپرسید که به نظرتان چند درصد مردم اینستاگرام دارند، مطمئنا پاسخ افرادی که در تهران زندگی میکنند با افرادی که در یاسوج زندگی میکنند، متفاوت خواهد بود.
حال شما بایستی کدام شهر را انتخاب کنید؟
همین مشکلات در بسیاری از فضاهای علمی و در رشته‌های گوناگون وجود دارد. بسیاری از سیاستمداران و ژورنالیست‌ها نیز سعی میکنند از آمارها به نفع یک جریان یا گروه خاص، سوءاستفاده کنند. شاید از همین بابت است که جورج برنارد شاو، نویسنده‌ی شهیر ایرلندی جایی می‌گوید “یکی از نشانه‌های انسان باهوش این است که آمار می‌تواند عمیقا او را تحت تاثیر قرار دهد”.
پی نوشت: این شعر بسیار زیبا از سهراب سپهری را صرفا چون دوست دارم ذیل این پست قرار می‌دهم، شاید سهراب نیز به اهمیت آمار درست اعتقاد داشته:
من به آمار زمین مشکوکم
اگر این سطح پر از آدم هاست
پس چرا این همه دل ها تنهاست ؟
بیخودی میگویند هیچ کس تنها نیست ،
چه کسی تنها نیست ؟
همه از هم دورند …
همه در جمع ولی تنهایند …
من که در تردیدم ، تو چطور ؟
سهراب جان، من هم مشکوکم!
– اَبا اِباد