یکی از مهارتهایی که هرکسی در مسیر خردورزی و دانشورزی بدان نیاز دارد، مهارت تفکر انتقادی یا critical thinking است.
از آنجایی که انسان خردمند باید خردمندانه نیز رفتار کند و صرف داشتن دانش و آگاهی کافی نیست تا به یک شخص، انسان خردمند اطلاق شود، کسب مهارتهایی همچون تفکر انتقادی، در مسیر توسعهی انسان، اجتناب ناپذیر است. تفکر انتقادی، نوعی تفکر پیرامون تفکر است. این نوع تفکر، در جنبههای مختلف زندگی و شاخههای مختلف علمی و فلسفی، ضروری و ارزشمند است. صرف نظر از اینکه به چه حرفهای مشغول هستیم یا چه تحصیلاتی داریم، همهی ما به تفکر انتقادی نیاز داریم تا اطلاعاتی که به ما میرسد را تفسیر و تحلیل کنیم.
در ادامه چند استراتژی پیشنهادی برای توسعهی این مهارت مهم ارائه شده است:
یک – هرچیزی که میشنوید، باور نکنید اولین قدم در تفکر انتقادی این است که به یک مساله از جنبههای مختلف نگاه کنید. هرکسی نظرات، علائق و پیش زمینههای ذهنی خاص خود را دارد، پس ما نبایستی به چیزی که میشنویم یا میخوانیم به طور کامل، اعتماد کنیم. برای حل یک مساله به راهحلها و روشهای دیگر فکر کنیم. جنبههای مختلف موضوع را ارزیابی کنیم و قوت و ضعف استدلالهای پیرامون راهحل را بررسی نماییم.
دو – هرچیزی که فکر میکنید، به آن باور پیدا نکنید. نظرات و تعصبات خود را کنار بگذارید و پذیرای نظرات دیگران باشید. اینکه همواره به صورت قطعی به یک موضوع باور داشته اید، دلیل کافی نیست برای اینکه آن موضوع صحیح باشد. فرضیات و باورهای خود را مورد سوال قرار دهید. خود را برای در نظر گرفتن و پذیرفتن دیدگاههای مختلف، آماده کنید.
سه – سوال بپرسید هیچگاه از اینکه یک امر را مورد سوال قرار دهید، نهراسید. اگر در مورد موضوعی مطمئن نیستید سوال بپرسید. با سوال پرسیدن، نه تنها بیشتر یاد میگیرید، بلکه راههای جدید تفکر حول یک موضوع را نیز پیدا میکنید.
چهار – عمیقتر تحقیق کنید سعی کنید پیرامون یک موضوع بیشتر تحقیق کنید و به اطلاعات بیشتری دست پیدا کنید. هرچقدر اطلاعات بیشتری حول یک موضوع داشته باشید، توانایی شما برای فهم و حل مساله بیشتر میشود. پس به اطلاعات اولیهای که در اختیارتان قرار میگیرد، بسنده نکنید.
پنج – کار خود را ارزیابی کنید. همواره کارها و استدلالهای خود را ارزیابی کنید و ببینید آیا جایی برای بهبودی وجود دارد یا نه. بر روی تکرار چیزهایی که از قبل آموختهاید، اصرار نورزید.
شش- وارد بحث شوید. یکی از بهترین راهها برای توسعهی مهارت تفکر انتقادی، بحث و تبادل نظر با دیگران است. بدین صورت، دیگران استدلالهای شما را به چالش میکشند و به جنبههایی که تاکنون به آن فکر نکرده اید، توجه خواهید کرد.