ما نمی‌توانیم همه‌ی ستارگان را با چشم غیرمسلح ببینیم. ما با چشم غیرمسلح حتی نمی‌توانیم خارج از کهکشانمان را مشاهده کنیم. تا همین چند قرن پیش، ما فکر می‌کردیم جهانی غیر از این جهانی که با چشمانمان می‌بینیم وجود ندارد. تا سال ۱۹۲۴، فکر می‌کردیم آن قسمت از آسمان که پشت ستارگان قرار دارد و تاریک است، سقف آسمان است. تا اینکه ادوین هابل بزرگ در این سال، با تلسکوپ جدیدی که ساخته بود، فهمید که ما تنها یک کهکشان در کیهان هستیم و کهکشان‌های بیشمار دیگری نیز خارج از کهکشان ما قرار دارند.
اما هابل نمی‌توانست همه‌ی این کهکشان‌ها را ببیند. ما با پیشرفته‌ترین تلسکوپ‌های نور مرئی نیز نمی‌توانیم همه‌ی کهکشان‌های دوردست را ببینیم. اصلا نور مرئی خودش مشکل آفرین است. ما حتی روی زمین هم وقتی هوا کمی مه آلود می‌شود، نمی‌توانیم خوب رانندگی کنیم و کمی جلوتر از خودمان را نمی‌بینیم. چه رسد به اینکه بخواهیم اعماق فضا را ببینیم. کافی‌ست کمی آنطرف‌تر، یک توده‌ی غبار غلیط قرار گرفته باشد؛ آنوقت دیگر نور مرئی از آن توده‌ی غبار عبور نمی‌کند و ما هم نمی‌توانیم پشت آن توده‌ی غبار را مشاهده کنیم و دقیقا مثل همان رانندگی در مه گرفتگی، کور می‌شویم. یا مثلا ممکن است ما جرمی در فضا داشته باشیم که از خودش هیچ نوع نور مرئی ساطع نکند، اما بتواند امواجی با طول موج‌های دیگر از خودش ساطع کند. ما می‌خواهیم چنین جرمی را نیز مشاهده کنیم.
به خاطر مجموع این دلایل و دلایلی دیگر، ما تلسکوپ‌هایی را توسعه داده ایم که قادر هستند امواجی غیر از نور مرئی را رصد کنند. از طرف دیگر، خود اتمسفر زمین، تا حدی مانع رسیدن امواج به سطح زمین می‌شود. پس ما می‌بایست بسیاری از تلسکوپ‌هایمان را جایی خارج از اتمسفر زمین قرار می‌دادیم تا بتوانیم تا حد امکان، بیشترین امواجی که می‌توانیم را رصد کنیم. تصویر بالا تعدادی از این تلسکوپ‌های زمینی، هوایی و فضایی را نشان می‌دهد که روزانه هزاران تصویر از کیهان را در اختیار ما قرار می‌دهند. در مرکز این تصویر، شما طیف امواج الکترومغناطیس را مشاهده می‌کنید.
نور مرئی تنها بازه‌ی کوچکی از این طیف را در بر می‌گیرد. در منتهی الیه سمت چپ تصویر در ناحیه‌ی امواج پرانرژی گاما، ما تلسکوپ‌های HESS، فرمی و سوئیفت را داریم. در ناحیه‌ی پرتوی ایکس، ما تلسکوپ‌های نیوستار و چاندرا را داریم. در ناحیه‌ی امواج فرابنفش، ما تلسکوپ گلکس را داریم. در مرکز تصویر و در ناحیه‌ی امواج مرئی، ما تلسکوپ‌های کپلر، هابل، کک، سالت و جمنای را داریم که البته بعضی از آن‌ها روی زمین قرار دارند. ما در ناحیه‌ی امواج فروسرخ نیز تلسکوپ‌های جیمز وب، اسپیتزر، هرشل و سوفیا را داریم. در ناحیه‌ی امواج مایکروویو، ما تلسکوپ‌های پلانک و کارما را داریم.
برای رصد امواج رادیویی، تلسکوپ‌های اسپکتر آر، گرین بنک و آرایه‌ی بسیار بزرگ (VLA) را در اختیار داریم. البته اینها فقط تلسکوپ‌هایی هستند که امواج الکترومغناطیس را رصد می‌کنند. ما تلسکوپ‌هایی داریم که می‌توانند امواج گرانشی را نیز رصد کنند. آیا ما چشمان کیهانیم برای دیدن و شناختن خودش؟
پی‌نوشت: البته بعضی از این تلسکوپ‌ها قبلا به پایان ماموریت خود رسیده اند و تلسکوپ‌های جدیدی نیز اضافه شده اند.
– اَبا اِباد