اگر حشرات نمیتوانستند پرواز کنند، جهان امروز بسیار متفاوت بود. احتمالا در آن جهان بدون حشرات با توانایی پرواز، دیگر خبری از گیاهان گلدار، پرندگان، خفاشها و احتمالا انسانها نیز نبود. البته کارایی این بال فقط پرواز نیست. آنها از این بال برای ارتباط با یکدیگر نیز استفاده میکنند و با ایجاد صداهای متفاوت، سیگنالهایی را با هم رد و بدل میکنند. صدای بسیار زیر و ترسناک بال زدن بعضی از آنها، شکارچیان را فراری میدهد. آنها حتی از این بال، برای یافتن جفت نیز استفاده میکنند. بعضی از آنها، از بال خود برای استتار استفاده میکنند. برای برخی دیگر، این بال نقش حفاظتی دارد.
ملخها مانند نوازندگان، با بال زدن، صداهای مختلفی میسازند. به همین خاطر در انیمیشنها، ملخها را به شکل رهبر گروه ارکستر نشان میدهند. زنبورهای عسل، با بال زدن، درون کندو یک جریان هوا ایجاد میکنند تا دمای کندو را پایین بیاورند.
اما تا به حال به این دقت کردهاید که بال حشرات با بال دیگر موجودات چقدر متفاوت است؟
حشرات برای پرواز، مسیر تکاملی کاملا متفاوتی را طی کرده اند. بال حشرات، برخلاف بال دیگر موجودات، نه ماهیچهای دارد و نه عصبی. بال حشرات در عوض، توسط ماهیچههایی که درون بدن حشره قرار دارد، کنترل میشود. هر حشره برای پرواز، از یکی از دو نوع آرایش ماهیچهای که در تصویر نشان داده شده است، استفاده میکند. آرایش ماهیچهای بالایی، ماهیچههای پرواز مستقیم و آرایش ماهیچهای پایینی، ماهیچههای پرواز غیرمستقیم نام دارد. ماهیچههای پرواز مستقیم، در حشراتی مانند سنجاقکها و سوسکها یافت میشود. اما ماهیچههای پرواز غیرمستقیم، در حشراتی مانند مگس و زنبور یافت میشود.
همانطور که میبینید، این شکل بال، با پرندگان و خفاشها، کاملا متفاوت است. نحوهی عملکرد هر نوع آرایش ماهیچهای نیز در نوع خود جالب است. در آرایش ماهیچهای مستقیم، بالها حول یک محور، بالا و پایین میروند.
در این آرایش، با انقباض عضلات متصل به پایهی بال، بالها بالا میروند (تصویر بالا سمت چپ).
سپس انقباض عضلاتی که خارج از محور به بال متصل است، بالها را پایین میکشد (تصویر بالا سمت راست).
آرایش ماهیچهای غیرمستقیم کمی پیچیدهتر است، اما کارایی آن بالاتر به نظر میرسد. در این حالت، عضلات دیگر مستقیما به بال متصل نیستند، بلکه به قفسهی سینه و پشت حشره متصل هستند (دو تصویر پایین). انقباض هر جفت از این ماهیچهها، باعث بالا و پایین رفتن پشت حشره میشود. از آنجایی که بال، به پشت حشره متصل است، بال نیز حرکت میکند و بالا و پایین میرود. این شبیه این است که ما بالی روی قفسهی سینهمان داشته باشیم و با سریع نفس کشیدن، بال بزنیم. در این حالت، الاستیسیتهی بدن حشره، خود به افزایش کارایی بال زدن و صرفه جویی در انرژی، کمک میکند.
– اَبا اِباد